پرسش :

منظور از "اول ما خلق الله العقل"، چيست؟


شرح پرسش :
پاسخ :
عقل (در اصطلاح فلسفه، كه شايد بتوان گفت همان ملك و فرشته در اصطلاح شرعى و قرآنى است). جوهرى است كه هم ذاتاً مجرد است و هم فعلاً يعنى نه خودش مادى و جسمانى است و نه براى انجام دادن كارهايش محتاج است به اينكه با بدن يا جسمى مرتبط باشد. البته اين موجود مجرد تام را نبايد با عقل انسان كه يكى از قواى نفس است و با آن تفكر و انديشه مى‏كند اشتباه كرد. هرچند كه نفس انسان در مرتبه‏ى تعقل (ادراك كلى) با موجودات مجرد و عالم عقل ارتباط برقرار نموده و متناسب با ظرفيت وجودى خود، از آن عالم كسب مى‏نمايد.
در نظام وجود عالمى است بنام "عالم عقول" و اين عالم، واسطه در ايجاد عالم پايين‏تر است. حال برترين موجود عقلى همان "عقل اول" يا "صادر نخستين" است كه واحد است و بالفعل؛ و وجودش متوقف بر ماده و مدت و استعداد نيست و در ايجاد و تأثير جز به ذات الهى به چيز ديگرى نيازمند نمى‏باشد. در عقل اول همه كمالات حق تعالى ظهور يافته است. اين موجود، كاملترين موجود عالم امكان است و در ميان ممكنات از همه شريف‏تر و كامل‏تر و بسيط تر و قوى‏تر است اما در عين حال نسبت به واجب تعالى عين نياز و فقر و وابستگى وجودى است.
بر اساس اصل سنخيت علت و معلول، در بحث عليت (در فلسفه)، معلول جلوه و ظهور و تجلى علت است. و در واقع، معلول مرحله نازله علت خود به شمار مى‏رود. بر اساس اصل ياد شده، هر چه علت، اعلى و اشرف باشد، معلول نيز وجودش عالى‏تر و شريف‏تر خواهد بود و برترين علت، برترين معلول را خواهد داشت از اين رو اولين معلول حضرت حق، عقل اول است كه همه كمالات حق تعالى از آن ظهور يافته است.
در رواياتى كه از پيامبر گرامى اسلام صلى الله عليه وآله و امامان معصوم‏ عليهم السلام به دست ما رسيده، تعابير مختلفى در مورد "اولين مخلوق" يا "اولين صادر" بيان گرديده است. برخى از آنان نور پيامبر و نبى گرامى اسلام صلى الله عليه وآله را اولين مخلوق خداوند معرفى نموده است.

منبع: http://farsi.islamquest.net